Teylers Magazijn is het kwartaalblad van Teylers
Museum en tevens mededelingenblad van de
Stichting Vrienden van Teylers Museum
ISSN 092 0 0460, Nummer 56 (jaargang 15,
nummer 3, herfst 1997), maand van verschijnen:
September 1997
ABONNEMENT OP TEYLERS MAGAZIJN
Teylers Magazijn verschijnt viermaal per jaar - in
de winter, lente, zomer en herfst. Dit blad infor-
meert u over alle wisselende activitelten in het
museum en het belicht de achtergronden van de
verzamelingen en kabinetten, de geschiedenis en
andere onderwerpen die in nauwe betrekking
staan tot het museum.
Abonnementen gelden steeds voor een vol kalen-
derjaar en worden, tot wederopzegging, automatisch
verlengd. U kunt zieh abonneren op jaargang
1 99 7 door / 20,- over te maken op bankrekening
56.03.24.979 van de ABN te Haarlem of postre-
kening 56.99.019 onder vermelding van Teylers
Magazijn 1 99 7’.
Geschenkabonnementen zijn welkom, gaame met
opgave of het abonnement voor één jaargang dan
wel voor onbepaalde tijd wordt geschonken. Vrienden
van Teylers Museum ontvangen dit tijdschrift
automatisch.
AUTEURS VAN DIT NUMMER
Drs G.A. van de Schootbrugge, wetenschapsvoorlichter
bij de Centrale Stafafdeling In- en Externe
Communicatie van TNO
Mevrouw mr drs M.A. Thissen-Menalda,
wetenschappelijk medewerker Kunstverzamelingen
J.C. van Veen, assistent conservator Paleontologisch
Mineralogisch Kabinet
Dr J. de Vos, waarnemend conservator Paleontologisch
Mineralogisch Kabinet
B.C. Sliggers, Hoofd Presentatie
Eindredactie: B.C. Sliggers
Vormgeving/DTP: Lambert de Jong, Den Haag
Fotografie: M. Zegel
Drukwerk: Paswerk Bedrijven, Haarlem
Teylers Museum,
Spaame 16,
2 0 1 1 CH Haarlem,
tel: 023-5319010,
fax: 023-5342004,
e-mail: teyler@euronet.nl
OPENINGSTUDEN:
dinsdag t /m zaterdag 10-17 uur,
zondag 12-17 uur.
Eerste Kerstdag en Nieuwjaarsdag gesloten.
Correspondence met de Stichting Vrienden van
Teylers Museum kan gericht worden per adres aan
het museum.
OMSLAG:
Proefnemingen met statische elektriciteit door de
abt J.A. Nollet aan het hof te Versailles.
G.A. van de Schootbrugge Op Tweede Kerstdag 1784 knetterden in Teylers
Museum voor het eerst de vonken van 's werelds grootste elek-
triseermachine. Met een beetje geluk werd er zo'n 300.000 volt
spanning mee opgewekt, die in reusachtige batterijen Leidse flessen
werd opgeslagen. Al meer dan een eeuw staan de glazen schijven stil
die door wrijving de elektriciteit opwekten. Dit nooit geèvenaarde ap-
paraat werd echter in 1968 nagebouwd door de Technische Univer-
siteit te Eindhoven en zal van 27 September t/m 23 nbvember in
werking te zien zijn op een tentoonstelling over de vele facetten van
statische elektriciteit. Een knetterende expositie.
WRIJVEN TOT DE VONKEN ER VANAF
VLIEGEN De eerste die wezenlijk bij-
droeg tot een beter inzicht in het ver-
schijnsel elektriciteit was William Gilbert
(1544-1603). Wat Galileo Galilei was
voor de medianica was deze tijdgenoot
van Shakespeare voor de elektriciteitsleer.
Hij maakte een einde aan een lange pe-
riode van zuiver speculeren, die terugging
tot de oude Grieken, door het verschijn-
sel te onderwerpen aan een imposante
reeks experimenten. Een vruchtbare
vorm van vrijetijdsbesteding! De kost
verdiende Gilbert namelijk als hofarts
van Elisabeth I en James I.
Elektriciteit was heel lang een verschijnsel
dat hoorde bij barnsteen, een fossiele hars
die reeds in de oudheid diende als grond-
stofvoor sieraden. Het materiaal, door de
Grieken aangeduid als elektrori, moet in
de ogen van onze voorvaderen een paar
opmerkelijke eigenschappen hebben be-
zeten. Zo bleken er, vreemd genoeg, soms
(fossiele) insekten in opgesloten te zitten.
En als je flink wreef met wol trok het lichte
voorwerpen, zoals strootjes en haren, naar
zich toe. Plato maakte er al melding van.
Sindsdien verstreken er zo'n 2000 jaar tot
Gilbert het onderwerp aanpakte. De
enige iriteressante vordering, die men in
de tussentijd had gemaakt, was de ont