j É iiMf;
i g
48
cudes Sakîm íimiJiter dingunt reda£fcum in pulverem, herbiiquc faporem augent, &
inde fit ut Caro Bovina fapore prasftet in iis Locis.
Finein faciam Diflcrtationi Salis FoíClis Tranfilvanioe narratione aqua: Mús ama-
TX, quoe fcaturit ad Pedes Collium refertorum vitibus producentibus \'ini copiam.
Salfedo, & amaritiido non eft pars aquie hujus qux tantum inducat admirationis
quantum alia ejus proprietas ardendi, igne eidem admoto. Hi mirabiles Fontes
fumin fede Saxonâ aut diftriétu Megyes, &poiìti inter utrumqueFluvium Cocui
majorem, & minorem, diftant una hora cum dimidio a Territorio Baítra, funtque
principium Rivuli fluentis per vallem, in qua plures -parva; Paludes fternuntur,
idque omne clariùs elucefcitin Mappa fignatâ N . i.
Solum Collium, &c Vallis fertile eft. Colles viribus, Vallis frumentis: CoJlibus
textura eft de Marmore, nec line Gypfo propter quòd vina funt pinguia, Ôc Podagram
fovent, & brevis vita: Incolarum caula funt.
Aqua Jiorum Fontium nuncupatur SalzualTer a SaiTonis, & a Wallachis Appa ardens,
ideft aqua faifa ab illis, ab his aqua ardens.
Fons confiat duobus receptaculis, majore, & minore, per quoe exit aqua, qux
fupradido modo curfu 400. pailuum iramilcetur ductus aliis Rivulis, qui fcaturiunt
a vivo filice, ut oftendit Carta Topograpliica iignata n". 2 ; & qua; menfurata
eft per fcalam palmorum, quoniam Iioc pa¿to ob deficicntiam pedum coaétus fui
dimenfionem componere.
Rcceptaculum inajus habet diametrum Palmorum trium cum dimidio, & fuá
majori profunditate fex Palmos a;quat. Minus a:qualÍ3 eft & diametro, & profunditati
palmi unius cum dimidio. Majori funt duo Orificia iignata 2. 2., per quai
fine mterruptione fit ebuliitio, quoe perpendiculariter a fundo receptaculi afcendit
ad fuperficiem aqua: piano convexo, & ftridore, & aliis circumftantiis propriis aquarum,
qua; &; ignem ebulliunt. Minori receptáculo unus ex his cylindris eft,
ut patet ex figura tenia, referente feiStionem majoris rcceptaculi.
Ha;c aqua dcfcripto modo furgens qualem odorem afflet dignofcere non potui ob
ingcntcm tuffim, qux mihi odoratum obftrucbat. Sapor, ut dixi,eftfalfus, 6c amarus,
color limpidus, aqua tadu erat frigida, fed non obftante univerûli gelu non
erat conglaciata per tota receptacula, fed confluens dcindein Rivulum fuccubuit
giacici
Poft hujufmodi defcriptum examen aqua; pra;tcrgrcflus fum ad aliud internum
primum ob evaporationcra dimidii amphoroe hujus aqua;, qux in fundo Vafisdepofuit
fai crafllim, amar um, quod projedum in accenfos Carbones nequaquam
arfit. Esperiri volui per acidum fpiritùs Vitrioli utrtim daret fermentationem, fed
fruftra; remanlit enim immobile, fed per Alcalicum Olei Tartari dcteda fuit parva
quicdam conturbatio in aquâ undo orta eft pnccipitatlo coloris albi, & inde colligerc
potui acido potiùs accedere.
Ha¿tc-
Haélenus defcripíl hos Fontes, & naturam hujus aqu«, ut inter hujufmodi circumftantias
redtiùs exhibere valeam mirum cffeótum ignis admoti iifdem Fontibus,
qui primùm deteäus fuit anno 1685. a Cuftodibus Armentorum, qui l^erunt
Cannas a propinquâ parva Palade, ut excitarent ignem prope majus receptaculum,
quo in aquam protenfo flammee aifurrexerunt eo difcriraine,quod inferiùs
defcribam.
Itaque compofui parvam facem e Paleâ, quam accendi & inde irapofui fuperficiei
aquoe & poft momenta aliquot elevatíE fuerunt a fuperficie aqua; plures flammse
equantes longitudine digitum5 &formam, quie videtur, & crepitantes ad inftar
pulveris proje£ti in accenfos Carbones, 6c poft quatuor, aut quinqué alias vibrationes
evanuerunt, & paulò poft in confpeéhmi rediere.
In alio minori receptáculo experimentum fupra defcriptum promptiusjSc facilius
fuit dum fax aqux admota, abiéns tamcn palmo uno cum dimidio, in cauß fuit
cur furgerent defcript® flaramx ab aquâ, qu® pro folitâ altitudine digiti perftiterunt
fpatio fexaginta pulfus vibrationum, & admota rurfus face parifbrmiter flammsE
afllirexerunt.
Experimenta hoec molitus fui Menfe Januarii magno frigore, & multa nive rigente,
& cùm traélarem facem palex decidit modica palea accenfa, ex quâ ftatim
furrexit fiamma ignis, & elevata fuit ultra digitum ami dimidio, & perftitit centum
& viginti vibrationibus. Ipfe fummâ cura ilatim jufli ut ex eo loco nix deferretur,
detexi novum parvum receptaculum in folo,quod non erat latius,quàm
quod fieri potuiiTet Cultro, quo calami pro fcribendo ceduntur^ hoc ego curavi
produci ad latitudinem duarum imciarum per quadratum, ita ut detegerem aquam,
qu® cum Ímpetu coepit cffluere, & gignere ebullidoncm jam defcriptam, & rurfus
igne eidem admoto, fiamma, qux anteperftiterat centum & viginti vibrationes
perftitit quadraginta : quo experimento cdo6lus fui latitudinem rcceptaculi contrariam
effe vi flammx. Aqua tempore defcriptarum flammarum, nec augetur, ncc
imminuitur, nec mutat naturalem gradum proedicli frigoris. Colorem nequidem
invertit príEterquam penes effluxus vifa eft mihi intcrdum fpuma aliqua, prxiertim
in magno receptáculo quando ignem admo\'i.
Fiamma in aquâ coloris eft lìmilis colori palea: & natura confiftentis, quoniam
6c ipfa accendit ea Corpora, qu» ipfi admoventur. Voluiflèm ut pra; manibus
fuiflet mihi fulpbur quod accenderem, ßc'aqui; admoverem, videremque utrùm
fiamma foret cerulea, prout illa Sulphuris, anfervaret confuetimi calorem prxdictum.
Experimentum hoc faciendum fupereft, & aliud Carbonum ardentium fine
flammà. Dcnique aqua extrada a fuo receptáculo confeftim ardendi virtute defti-
Tom. III. SECTIO