
d
KF
3 0 C a p - V - S S c » M a c h i n e n b e n S B e g p m e f f e n . T a b . V I
l u e i f c roie » i c l i im^ l b a f f e l k a u f c i n e S K c i l c i i i n l n u i f c n f o i l , gcft^Ioflcn fyit, roic rotit i c i i
@ < 6 i ( f f e v t g c f e e g c f t f e p t i m u f / roetm etieii 5 i c f e ^ 3i(it) c i i i c i w jmi f ^ a f f t c S aWf t i ' r e i - ' U m l a u f t
f e o o l l e i i t t t : D S e r n i m i i)at fc(ct)eS s u c i ' f 4 i ' c » flefut^t S u v d ) t i c C d n g e e i n c ^ g t i b c i i S , i n
u i t t c c i e v 3cit/ ( i K ©t()ifF fottflefecgelt , fic^ »011 e i n c f sasfllße obgcroitfcit/ i n b e m m m i
o e t i e i n e m gcroiffen O i t afsgefeacit, k f f c n ( S n t f c r n i m g c o n e i n e m ( i n D c m , t a Ç i n m a n gcfee«
g e l t , b e ï c i t S a b f l e m e f f e n , u n i ) ä e f u n t ) c n w i 5 v ! ) e n , S t t § b i e f c l b e j . ( E . i o S W e i f c n « t f n w c f j e . S i e
^ i t b c i ; k r o e g c n S e Ä r a f t t e obei- fini) e n t r o c b c r S B a f i c v o b e c t e r 9 B i n î i . a l l e i n , w e i l
8roifcl)en U m l a u f f S î a î i c ^ , oîiei' a u t ^ s r o i f d j c i i S l È i t i i f i u n g S e ^ S a i m g , u n 6 5 r o i f c f ) c n 6 e m
Ç f l u f î î i c S © c f ) i f f e ^ , f e i n e geometrifi^c Proportion a n s u t r c f f c n , m a f e i i , rocnnaucj), o ! ) n e
t i e in » o v ^ r g e ^ e n t i e n § . a n g e f ü h r t e U n b c f t d n b i g f e i t , u n b l u w i ' ï i e n t l i ^ e g i g c n f c ^ a f f t e n
i c i - t e w c g e n S e » Ä r n f f t e s u a t z t e n , c o r a u S g e f e ç t roivb, î>ag Sie Machine i n i K ' e m o v b e n t l i »
c ^ c n U m l a u f f S e i - B e i t n a c ^ u n o c v i i n & c i ' l i c i j w ä i ' c , fcffln6o($tiaS 6 ( ^ i f f i n f e i n e m C a i i f f ein«
m t t t ^ l f f f t n c U e i ' g e ^ e n f l l » t i a S f l n 6 e r e , f c l g l i c l ) i f l o c n S c m U m l a u f f b e S éîatie^/Ctier bei- ä t r o i s
c f l u n g SaiJciiS, w e l c h e s bci^bcS a u f e i n e geroiffe 3 e i t bei) i ) e n i @ c e g c l n g cma ( f ) t w i r ! ) ,
n i c ^ t g e w i ß 511 ftljüeiTcn a u f öcii SSBeg, b c n e b e n t a g © t Ç i f f a u f e i n e r a n b e r n S a J « , in
g l e i c h e r S e i t f c r t g e f e e g e l t .
U n t e r b e n e n , rodele e i n e n S e r f u d ) g e t f a n i n ( H r f i n b u n g e i n e r Machine, b a i n i t b e t
S ß c g ä u r ® c e g c m e f f e n rocrben Wn n c , i f S roieberumVitruviusber V o r g ä n g e r , w e l c h e r , bie
37 « n g c f ü ^ r r e e i n r i c l j t u n g f e i n e s 5!55cg<a)!cficrS j u e a n b b a r j u b e i w l t e n , u n b n u r an
f r a t t beiS c a S a g e n - s S a b s , o c n b c m er l u u f t e , trie o i e d n a W eg a u f eine aWc i l e u m j u l a u j f e n
j i a t t e , e i n o o n g l e i c h e r © v é f f e o e v f c r t i g t c ê g B a ( T « ' 5 H a b g e b r a u t ^ t , b c f f e » a r c b u r d ) b e n
S g o r b b e s © c W f f c S g i n g e u n b e i n 3 f l p f f ( c i n fiatte, i r e W c S i n e i n 9 ? a b c o n 400 S a b n e n c i n »
g r i f f u n b bei; j c b c n U m l a u f e i n a n b e r s in © a n g b r a d ) t c , rocWcSlc^te, fo o f t e f f o r t n i c f f
tc, e i n e n f l c i n c n S i c f c l » © t e i n i n e i n S S c t f c n f a l l e n lic§, (luS b e r e u S l n j a ^ I b e r S B c g , b e n
m a n g e f c e g e l t bcnSDJcileu n a c ^ a n g e g e b e n w e r b e n f o n n t e . S i e w e i l eß a b e r a u f b e m 'äWeer
n i d ) t fo ftillc ^ e r g c ^ c t n W a u f e i n e m ffc^enben SSSaiTer, o b e r a u f e i n e m g e m e i n e n S l u f f c ,
f o n b c r n eS fc$t a l b a o f t g v o f f e © t ü r m e , ft b a g bic a ß c U e n u n b b e ^ © d ) i f f e ^ S B a n c E e n , b e r
a S e w c g u n g b t ^ SS5af1cr>9?abs oiele U n r i d j t i g t e i t mf l d ) e n , u n b g c f ä ( ( r l i ( & e S o l g e v u n g c n o c r >
u f t r f a ^ e n b ü r f f t c n , fo w i r b b e p f o g e f i a l l t e n S a t l e n b u w ^ b i e f e D J e t ^ n u n g c i n g r o ß e r ©t r i e f t
g e m a t s t roerbeu.
© n e in c t w a ^ » e r ä n b e r t e S l r t mä)tt An. 1707. b e n 20 Nov . D. M e l i b c f a n n t , i n
f e i n e r Epiftola ad Collegfi Beigar. Naut ici per Oceanura Direftores. © e i n e g r f t n b u n g
b e f l u n b o o r n e ^ m l i d ) b a r i n n e ; & f o l t c n äu b e t j b en © e i t e n b e S © c j i f f e g ÏKiiber g e m a d «
w e r b e n , b e r e n ® I l e in b e r S K i t t e e i n c © d j r a u b c of;nc S n b e ^ a b e , bicfe folte b u n g e i n perpendicniarflc^
cnbe^ 9 ! a b e i n { l o r i s o n t a l l i e g e n b e S u n b m i t b i e f c m eine b a r a n f r e i ; ( l i n u n b
^ r g c l ; c n b c jacEige S t a n g e b e w e g e n , © u r c l ) rocldic » e i w g u n g b e r © t a u g e , bei) jeben U t n <
l a u f f b e r sa5a|Ter<9täber nacl) Proportion bie €«ngc,wic w e i t bas" © c ^ i f f inbciTen f o r t g e «
l a u f f e n , a u f e i n e m b a v u n t e r b c f t n b l i d ; e n Piano ricl)tig bejeic^nct w e r b e n folte, b a ß m a n n u r
b u r i f i e i n e n b a j u a p t i r t e n S W « a g < © t a b cl;ne alle Calculation fo gleich e r f a h r e n t o n n e , w i e
w e i t b a ^ ©c f t i f f gefcegelt. EÖJie biefe^ a W n e b f l b e n e n il)in b a r w i e b e r g e m a d j t e n e i n »
w ü r f f e n H e r r e n Neutons , Sturms, Volders, u i i b a n b c r c r , u n b feinen b a r j u g e t l i a n c n <Sr>
f l ä r u n g e n a u ^ f e i n e t , t o n i ^ m e d i r t e n © t ^ r i f f t m i t m e ^ r e t n 3 u e r f c ^ c n , w e l d ) c b i e f e n X i »
t u t
C a p . V . 58i>n M a c h i n e n b e n S S e g j u m c j f c n . T a b . V l l . 31
tul fuljret; Pantometrum Naut ioum feu Machina proinvenienda longitudine & latitudine
LocorUm in Mari.
5- 53.
L . c . © t u r m ê ô e r ^ e j T e i t e ê S l i i j î j e u ô î u i D i j f e n ,
w i e w e i t e i n ( S d ) t f f g e l a u f f c n .
<Sß iff biefe^ entlehnet a u S e i n e r i n C a u b i S ^ a r t c n S o r m b c f l e ^ e n b e n g r o f f c n X a f f e l ,
w e l d ) e bie Sluffcljrifft f ü h r e t ; Machina, qua itineri navali certiffime dimetiendo nihil aptius
escogitabitur &c . 3 B i r w o l l c n a u S b i e f c r n u r bie Machine in Tab. V I I . u n b
V I I I . c n t w e r f f e n , u n b b e r f e l b e n X ^ c i l e a u f g f û r ç e f f c b c f d ) r i c b c n , u m b a r a u ê b e n © e b r a u c §
t i e f e t f o g e n a n n t c n 9 î û ) i B e u g e t a b n e h m e n j u W u n e n . 3 i S c t b a o o n w e i t M u f f t i g c r c e r »
f l d r u n g » e r l a n g e t , b e m w o l l e n w i r j u b e r » c f c ( ) r e i b u n g w r w e i f c n , bi c t i o m g c b a d ) t e n
f i n b e r felbft g e g e b e n w o r b e n , i n e i n e m Traf tat , b c t i t t c l t : Pro j e a de h Refoiution du fameux
Probleme touchant la Longi tude fur Mer , Nuremberg. 1720. 4.
Tab. V I I . Fig. I. j c i g e t bie g a n ç e Machine i n il;reni © r u n b c , mie (îe ü b e r Sie Q u e r «
S a l t f e n b e g I n n e r n i H a u m g b e l © d j i f f c « , b e n bie ^ o U d n b e r Last roock n e n n e n , b e f e f t i g e t
w i r b . A A f i n b äwei) e a n à f e , b a b u r c ^ b a g S e C ' - g B a f f c r l â u f f t t n b i c 5 w e t ) f ) é l $ e r n e n S r ô >
g e B B, u n b a u g bicfcn w i c b e r b u r c ^ bie S a n i i l e , c c J i n t e u j u m ©c f t i f f ^ i n a u S .
© i c f c î r é g e f ô n n e n b u r d ) bic ©( ^ u ^ < S ö r e t e r a a s u g e f e ç t w e r b e n , b a i m a n b e n © n l a u f f
ï c é © e e s a B a f f e r g n a ( ^ S S e r l a n g e n b c f ô r b e r n u n b o e r l j i n b e r n f a n , gleich w i e b u r d ) e b e n
berg!eit()cn ©c f e ù ç c b b w e g e n b c g S l M a u f f g g e f ^ e l i c n f a n . S i e f c S © e e ^ S B a f f e r t r e i b t
a u f j e b e r © c i t e e i n © r t ) a u f f e l « 9 î a b D D, b a o o n a b e r n u r e i n « o o n b e i ; b cn a u f e i n m a l i f
g e b r a u c h t w i r b . E E f i n b 9 î a m e n , b a r i n n c n bie o c ^ a u f f e U i U à b c r m i t i(;rcnS(rcn l i e g e n ,
b i e , u m bie Fr iSion j u » e r m e i b e n , a u f b e n f l c i n e n ©c ! ) c i b e n c c l a u f f e n . S a g e i n e
(£nb e b e r S i t e D FYIT c i n e a n il)m feffc @( f ) e i b e F, m i t e i n e m e i n i g e n S a ^ n o b c r S ä p f f l e i t t
e, fo b a g S a m i n f é î a b G, b a g 106 i î à n m i c j)at umb r e f ^ e t. H e i n © c t r i e b c a n b e r 2 ( r e
i e g  a m m f S î a b e g , w c l d j e g b a g S S a b ï b e w e g e t , beffen fein © c t r i e b c K b a g S î a b z, u m >
b t c j i e t . M ifl b e r O r t b e r S e i g e r , w c l d ) c bic U m l â n f f e b e g 2 8 a | f a ' - Î R a b t g a n g e b e n .
Figura II. tîellet b e n i i m c r n X D e i l b e g © c b i f f e g c o r , w i e ü b e r bic Q u e r < ® a l c ! c n , b i e
g a n Ç c Machine i n IH' e r g e h ö r i g e n & ï n g e bcfinblid). A iff a u f j c b c r © c i t e e i n S a n a l , b a «
ï u r è b c t ) B b a g ® a f f c r h i n e i n M u f f t , w e n n i n b e r Machine bic ©c ^ u ç > s i 5 r e t e r a a a u f «
g e s o g e n w e r b e n ; b u r d ) c h i n g e g e n w i r b b a g 3 B a ( î e r a u g b e r Machine nctÇfl j u r © c i t e n
b e g ^ i n t e r n X ^ c i l g b e g © c Ç i f f ç g w i e b e r ^ c r a u g g e f a f f e n .
Tabula V I I I . F i g . I. iff b e t m i t t l e r e S u r c f e f c ^ i u t t u o n b e r M a c h i n e , b a r a n A B b i c
l a n g e ©e i t c n > 5 i 3 a n b e i n e g X r o g g , a n beiTen © i b c b e t S u n t f c ^ n i t t b e g S a n a l g , wo b a g
SaSalîer b u r d ) b a g » c n n i t t c l f f b e r © Ä r a u b c a u f g e s o g e n e © t l ) u | ! a 5 r c t b i n b e n e a n a t
c s u m S l u g | l u § g c l a f f e n w i r b . D if: b a g ©c ^ a u i f c l < i ) { a b , w e l c ^ c g s u f a m m t f e i n e n 9 î a p >
m e n E E o c r m ô g e b e r ® d ) r a u b c n N N l)od) u n b n i c b r i g g e f d ) r a u b c t w e r b e n t a u . o
j e i g c t b e n Ä a f f c i i m i t b e n S a m m - u n b n b c i g e n 9 ^ a b e r n , b e r burcfe bie © t ( ) r a u b e P fic6
^oti) u n b n i c b r i g ffcllen laffct. Q_ iff Wc © d ) r a u b c j u b e m © d ) u | ! ï S r c t a, w o b u r c f t b a g
SffiaiTet a n g b e m e a n a t A in b e n X r o g g c l a f f e n w i r b .
Figurall. ä c i g ct bie Machine, Wie fie o o n f o r n e a n s n f e ^ e n , ncbff b c m S u t f t f c f e n i t t
b e r f o r b e r f f e n f a l b e n © e i t c . S i e b a b e i ; ffepcnbe a 5 u ( t ) f f a b e n c r f l a f i r c n b i e i c n i g e n X ^ e i l c ,
b e y bciicn |ic in b e i ' t e r e i t g b e f ( ^ r i e b e n c n F i g . I. g e b r a u ( f ) t w o r b e n .
54.