
70 C a p . X I . 0 o n i ) 6 ( | m i e n 9 ì 6 I ) r c i i . T a b . x i l .
l l i i t c u . t e c Ant l ia f a n fotc^eS (»ciitec flatten Sicctel^gt imt i c gc5cis?et wc i i e n , junwf>t
wenn é o l g conifct) ai iágc t r c íxt ifí. sajicwoí)! cá ebcii atic^ bicfc» trjiit^iBcnníaáecc.^
»011 ciitcc ^c i t e . i f í , Í>ocI) J n k befimöcn, í)(i§ EkiS conifi-^e epcc fpi'ingct/ bic Ur f a c l c i|i
(ei(í;te 511 cifeí;cti.
S i e f e n íflt'c J i c c we i t l á t i p g crfitucit , roeií oietmopts bsínirc^ ticiit 58au<§emt gtofle
lint) uniwtpifle itoffeti fínti gcnwc^ct mor&cn. ®c im íi6fonScrlí(f) gefctieijctó, wc im í i t ó
SSSaffei' gi'D|Te©eroii(t roegeii feinec íií»« fíct) (icpcn&eii^ólx I;íit,unb tiíc9!dí;i'cn fiepen fi'ei>
ati bei- ©ont i c , On6cn j um Ucberflug iwd) cinc gr íouc í ^íntcf ftcl), biiß Sic S emi e foreoíríí
Dot (1I0 biifct) í)te Reflexion bet «Kflucr foícíjc «r f j t treffen tan, reie id) bcvgteicíjen feíSflen
i a ) einet Jirefílic^en Síefibcng waí)rgenc;nincn, ba bic SHó^tcn sccfrtiinijcii i taten/ opngc'
achtet b e t S r u c E eben fo gat grog nicí)t mat , ( i inb {i i i ini etira 30 (Híícn í e í r s ig, ba id) 6ot[)
gefeljcn, baß t^ólgetne SHcí^rcn auf So unb meßt ( í l len I^ci) oiclc 3(!Í;rc gcí;a!teit,) unb ba
Ijiei e í , bag b a í J^el? fo(ct;ct gtoffen ©ewaí t nic^t roiberfíe&en fönt e , «aein bte
batinne» eí f x n i n t c t tíieg/imb ba bfe gtétíe(Scroait wa t , flimben gang ftei; iit bet ©onnc
gegen S!)?ittag, unb pattcn noc^ f;inter ficí; eine aWauet, bic b i c^i g f octmepren Ijatff/ unb
waá noc^ baS meiftc unb (i-t)íiniin)íc,fD»aren bie S>;óf;rc« n i i t t aüi'jcit BOÍ(®a|Tet,fi>nbctit
eimiw!;! nafs, baá anbctemaf)! bút te unb trocfen, a!fo mu|í{ i i foícI;c 3etfptingcn,wenH auc^
feine ©ewal t be¿ 56af l c rS Wiite oorpanben gcroefc».
Sicfei) folien 9?öf;r< imb j?iiHflí3)?eif{et aUejeit wo^t i n Dßftcöt netjtticn, unb foldßc
«Hoíiten erfílicí) fící; laffen uo«ct SBaffet siejen, obct reo fíe t t o í c n ¡octben f ínb, nací;beni
fíe ei i igí jogen, nicW auf efmnapt aííct ©eronlt beS aCaf fetá titei-faffen, fonbetn n u r nací)
«nb nacl),folc()c aucí) wibct b i c S c n n e n)o()f liíbecfcivforaerben fíe mi t einer j jóí jernen nac6
Proportion offt mef)t austicfjten, a K mi t cifcrncii obct fc(ci)cri¡cn, jumal i íen ttcnn bic 9?ót;reii
genugfanie ©ta'rcfe unb pon feinen fiiíjnicljtcii ober fetten § o íge fíiib.
gctnci- muf5 c inUnt c t fdj c ib unbSíusK^ugoon benen9{óí)rcn gcmacftet »erben, fowopí
rocgcn bcsj Sal l tS unb ©tcigená bC09Baffer¿, a fóauc j niegen bcs(Etbteic¿¿. 9i3o ba^SKaf í
fer of)ne@erofl[t oon ftc§ fclbfí fortfíiiiffet unb nidstfíeigcn bí!tff,obct baá®egcnge»id;t bic
líeigcnbc Sfóíjtc ertragen ¡mijs, fónneii bie f i taádj f í cn unb©i^ii7cí>9\óí;ten genommen »et>
ben, tteidje ailejeit forooí;! a n b c t S t a t r E e aí5©úte bes^^ioIgeS oiel geringer fínb, unb wo cS
niefir ©ewalt auijuftepen, bic flárcEerii unbbef fcrn; imbi f í 5umet c (en,baÍwcnnba^9Saf fer
oon einem sBerg auf bcnanbc tn gcfüßret wi rb, bic beyben ober f lenSíáí j rcn auf jebe» SSerge,
fo cinanbcr horizontal üegen, baS rocnigftc, unb bte foígcnbcn imme r nicí;t unb mc j r bi á
auf bic, fo ani tieffftcn im :SÍ)a( liegen, auSfícpcn muffen unb banncnpero bic ffárcEiícn im
t^cA unb atóbenn nad) unb nac§ bie fcfíWiicíjern folgen fénnen. ä K and) 6ei) einentSrucE«
SQ5ercE, ba ba¿ í B a f f c r auf einen í f^u r n obet p o^c n S e t g getrieben toirb, í)aim biejenigen,
fo ber Ä u i f i ober Xief fe am nác^ftcn, baS meifíe 3U leiben, bic folgeiiben aber nac^ Proportion
innnct weniger.
§• 9 4 -
S i B e g c n & f ^ g r b m i t ^ .
& i f l gleid)fattS 5« beoba®tcn,bag i n baiJ natTe,morartige unb fumpftdxe (Erbreid) bic
r t i i t # c n unb feficiien allejcit geleget werben, (jingegen wo c i t ror fcn, t 'cini ,<5f lnbobctÄieg
ifi, bie magern unb fd)le(5tcjlcit, weil ber ©a n b baS ^o lg nid)t j u (latcf Detjcf;rct atö nag (Erb»
reid),abfonberIid) fo eS falpetrifc^, vitriolifd) obet falcfSafft i g ; bannenf^eto aud) nidjt i'ibcf
get^an i|i, wo ma n nid)t gutei(Erbteid) 0at, unb bct S a n b i(i nid;t fogbat nnjiifci^flffcn, bag
man bic ©raben bctSiiSfiren ctwag ticffer i n a d j e t u n bmi t e a n b ai(5fiinct,ait(&bie9?öf;ren
bamit 6ebe(fet,wicwoI)lauc&einigc bie naflie (Erbe oorbcf ferSal tcn^unbmci ;nen,bag ftd) bafS
i i o l g nid>t 3u [cid)te bar i imen confummi rc, wcld)c^ jwa t aud) nici)t j u Idugnen, abfonber«
üä) wen» bie (Erbe feine bifc U n a r t an fid> f;at, tnib i n geter DMffe bleibet, obet bic SSipt c
g c t i
C a p . X I . P D n t ) 6 t ^ e m e « 9 i 6 í ) m t . T a b . x i l . 7 1
fictsf im OSaffer lieget, wofernc aber bas<Erbtcic6 balb nag balb trocEen wi rb, b a i i g ba^ al=
Icrfc^Iinnngc ; wie wi r folcaci auc^ fef)en auffet ber (Erbe an bencn S r i i c f en unb aSaffer^iSau,
ba um bic ©egenb wo b a á^o l g balb nag balb ttocfen wi rb, eg fid) am etgcn confummirct
unb oerfaulet, ba es, wo c<J gctig nag obct trocfcn, nocí) frig't) unb unoerfcr)ret bleibet
S a g allerbcgc «nb f rái f t iggc SWittel i g reibet bie Säutnig ber 9{#t en, wo bofes (Erb<
t c i f l ig, ma n foící)e i n 5:p[)n ober get teu (e^et, unb wenn ma n eid)ene W^ r e n ma<
Ci)et, unb folc^e in i o p n liegen, fíe alle bicyernc übertreffen unb airöi)alten fotten; ja ma n
f)at bcfunbcn, bag folcfee 3íól)ren mel)t alá l o o 3a[)tc unuerfef)rt geblieben. SBc i l aber
Q:id)en=§olg etwas fogbar , fiSnte eá n u r gefd)ei;en wo etwaSHópren liegen unter ©ebaubett,
aJiauetn ober Dt t c n , ba ma n nid)t wofil jufonnncn fan.
§• 95-
S B e g e n k r S i i f e .
© l e S í e f e bcé S e t t e l » o u bei ien9?ó6i ' c i i , ig nit^t fo eigentlich j u bcfdjteíbcn; benn
liegen folcí)e fej r tieff, fo i g e« fogbar ju graben unb suf í i t ten, unb f a n ntan folc^e ol;ne
fc^roeljte Äo g c n n i cma J K repariten ober vifititen ; liegen fíe aber alíjufrei), ober mi t ein
wenig in ber Qrtbe, fo werben folcbe alfobalb oom j r o g e getroffen, unb frieren gar ein. SEBia
man nun, bag fold)e nid)t gefrieren folien, fo nnig ma n wi|Ten,roie roeit ber J r ö f t an (oU
C^en O r t e n in bie C i ' b c b r i n g e t , unb fold)e batunter legen ; f a n ma n aber nid)t fo tieff
fommen, entwebcr wegen ber l lnfof ten ober ©elcgcni;cit be i O r t i , unb bag ma n bie gin«
ftictung alle 3 a p r c obct bei; mittclmdgiger Ä i l t e j u befotgen I;at, fo tput ma n beffer, bag
man foldje nidjt gar gu tieff leget, weil cá fonft gar ju lange w¡íí)ret mi t bcm Sluftpauen,
äumapi wenn e i opne ßi i l f f e oon fiel) felbg gefd)el)cn foli; bcnn je t iefe t bie9?óí;rcn liegen,
(c langfamcr gefctJiepct foldjeS, ba {»ingegen auf ber ebenen Släd;e c« jwa t balb einfrieret,
aber auc^ balb wiebet auftpauet.
9 6 .
© e m € i i i f r i e r e n t e r S H o^r -^n f f e c n o $ e twa « » o r s u f e i i ü e n , ig Hòtf)ig.'
1. ©a g ma n bie 9ìóatcn, wo fold)e einen S a u d ) machen, bas ig, (wo b a i QBaffer m>
gen b e i S t c i g c n i in squilibrio luib gil! iW)et, allc5cit eper einfrieret, a l i wo c i e i n e S cwc í
gung (lat, wie an bcnen ©t röl jmen 511 fc?)en) ticffer leget, ober im iHSinter beffer »crbectet
2. S a g ma n be» anfangenbcr gtoffen Sai te b a i OßaiTer lieber gar nic^t l a u f e n laffet
(Ei nitiiTcn aber bie ÍHófiten fo eingerichtet, unb mi t fo oicl Sa r f f en ocrfefxn fci;ii, bag ma n
fold)e gänglid) ablaffen f a n , bami t ni tgenbi fein ISa f f c r bleibet.
S i e f e i i g einei ber fid)etgen SWittel ; benn es fa beffer bei OBaf f c r i eine furge 3eit (weil
bic gar gtoffc jtálte feiten fo gar lange bauett) unb fold)ei ol)ne fonbetc Äogen, fo balb a l i
man wi l l unb b a i 5ißetter e i leibet, wiebet 511 bef ommen, a l i einfrieren laffen, unb c i nid)t n u r
bicfcBeit über entbehren muffen, fonbetn auc5nad) biefet3eit,e!jc e i a u f t p a u e t ,wc l c h c i o f t
lange Wiil)tet, ober ei mi t »ielen t o g e n auftl;auen laf cn. ©olte man aber b a i SBaffet nicht
abfd)lngen f innen, unb bie í íál t c fo grog werben, fo i g ein gut e i SD?ittel, wenn ma n ©a l g
i n áSrunnen ober i n i SBaf fcr tl)ut, unb folcaci nach Proportion, weil bicfci , abfonbetlid)
wenn b a i '^ßSaffcr in ber ®eroegung, ni i t t leichte gcfriehren Idfct, wie foldjeian ben ©ohi»
9{ót)ren, ba bie ©ol)le öf f t c r i nur aiobet s l í tpig ifí, 311 fehcn, unb biefei ig babei; 3u obfer-
Viren, bag ma n b a i SíBaffer nid)t j u allen wegen b e i ©a l g c i braud)en fan.
í5. 9 7 -
Sluch i g fet)r gut, wenn bic 9}ó[)tcn eingcftohren, bag man@alg<S!Baffet brauchet,we[i
(hei b a i e i g in bcnen 9?óhren noch einniahl fo balb Mv i r c t , weil b a i ©a l g wegen feinet
Subti