
34 ® « 8 ffcblîe Copitcl, Oon ben ©tMube t i nîûbl cn. 35
©taiicftunä Des toDtm QBagê btaudjcn fan, fonOctn friede aud) jiim ï r ictc bcv 9?àDcc
anwcnDcn mii(î, nucîJie ôcifftc, ncmitd) 15 Sott (cc^ncn; ©onncnljero miiflc tas untetc
QBaiTct ncd) 5 goll wacbfcn, tievci' ïiaé iHaC fo 10 gcu, tacinncn Rangst, cttvâncfe oDcc
unbnuidjbai: iPi'irPt.
S a p . V I .
A a n b e l t m x u n ï » w e i f e t be r t U r t t e r ^
fc|)ciï>, f o f id) j iDt f ( [ )en ï»en « S t a b cMi n î » < S t r aH5 a ' ' S ) î n ^ ( c i t f » e | t n k t ;
S i î f o n î » e r l ) e i t m r b n e b f t Di e l en 3 t n n t e r î i i n f l e n Hc j e n t g e 3 l r t b e t
•© m t r a i i b e r » ?8îû( ) l en/ n>ie f i e i m S l e i d ) a n s e t r o f t e n w e r b e n ,
a i tófül )ül i c l ) b e f ( i ) ï i e b en. 5- Simir Tab. XII. (Icßct bei) l . 6m ©oinb^SUiß ctnct St rauber«
ntübl e , fo äiBCi) ©ängc baf, imD bei) c öos pro f i l öes fficriiiKe« i. d. »ot.
©ie £incic()tiing i(l mit ter @tabcr< SStüblen Tab. VIII. IX. imt X. eitiecfci),
nur tie Cföalfer • iHdtcr imb.S^t6pffc tcrer ©erinnc auSgenonnimen: ® cnn taä
6tabet> SJat M. Tab. VIII. bctlcfeet aus ä.rei) «Seiffen, unt lint tic ©cbauffcln swifcfecn
tcnfelben eingcjapffct; ein S t r a u b e r hingegen bat nur einen MeifFcn c. Tab. x i l . unt
tie ©t^anifeln IMjen auf tetfcn ötitne. S e t jltopff F. bei) tent ©tabcr« Kate Tab. X. lieget
ganj fiad); unter einen St rauber . - J l aöe aber roirt er nacf; tcc Stuntung Defltlben gefufjcet,
tDic bei) g. Tab. XII. ju )el)en.
§. 2. ® c r Siamcter tcs StciffcnS jnm ©trauber = 9?ate wirb 20 3o(t ober i ®ltc fftreet
genommen, als tie JQólje beS gangen 9!ateS betviiget: Siefer ?(bsug gicbct bie Cängc tec
©teißen. 3 . bns 9?ab F. i(} big ju äuferff ber ©teilen !•. h. 8 gucn, jete ©teilte h. i. nnt
h.i.\ gttc, t()ut I Site, unb ba[)et »i c t ter Siametcr jum Sieiffen i. i- nur 7. SBen.
§. 3- ® a S Äamm! ÏHdb betreffenb, fo ifl btefeS ber Solje mä) mit tem bew ten ©tabcc»
Senge fall einerlei;: ® i r tttoUen Ijicr eine ter beften 23er()altnt|Tcn anfi't^ten. ® i e grfabrimg
lebtet, bal! eine ©ttauber.- SKiiblc, fo ein 8 Sllen Me S OBttlTcr< iSab unt Äainm< SKab »on
80 Sänimen mit s i Soll Stellung bat, (tie Saljl tet©fe(fcn teS (SettiebeS nnt ter ©iameter
teS S){ül)l|}einS i(l, wie bei) ben ©taber < 3euge,) eben bie ©icniJc tl)iit, »eldje tie ©tabet«
SöiflbI«, f" iu »otI)etgebcnten (Jap. befcljcieben motten, »erridjtet. SSetecfjnet man nun n a è
ben 15. Cap. V. tie êèlje obbefcftriebenen S amm < 95abcS, fo fömmt »ot ben »iamctet beS
ïl)eil= ©refeis 3 Sl fm 2 3 I goll; unbjiie$èl)e teS SiametcrS jum Jf)eil<9!iirc, eines Äantm--
SlabeS, jtt eincin 8 ®lligeri ©tabet < 95a•C e, ' betr'a get 4 ®llen I Soll; fflcmnact) i|i jwtfd)en
beçbcn bie ©iffetcng l i Soll.
§. 4. ©et ^)6t)c nad) ftnb alfo tie i?amm < SWtct bei) ©ttaiibet -- nnt ©tabetSeugc ,
beo nabc einanbet gleich: QBerten ftc aber natb ber 3abl tcc Äamme unt Umgänge bet
Steine, fo baber entfielen, angefeben, fo «iget ftd) etil tcr Untcrfd)ieb. ©a s Äamm = 9?ab,
fo wir i 13. Cap. V. JU einem 8 Slten boßen QBaiiec-SJabe »or pcoportionirlic() ongenomnten,
wie es 'in bet Xljat aud» ift, ^at 72 Äämme, unt ein fcd)6(lecfigt ©ettiebe, tannenljeto gebet
bet S0Ji'il)lflein smolf mal)! betnm: ^)iet bei) ter ©traubet<3)lHl)Ie lebtet bie gtfabtung, wie
im Porigen §. SKeltung gefcfee^en, ba§ ju einem 8 Stten ftoljen ©ttaiibet ^ 9!ate, ein S'amm«
3?aD mit 80 Äiämmen unb fecfesfterfigten ©ettiebe eben bie ©icnfte tl)ne, unt tiefes bringet
benStcin 1 3 I mal)l Ijetum; beroipegen geljet bei) unfern 8 Slligen ©ttaubet« 95abc ber
ss;fil)l|lcin i f maljl mel)r Ijeruin, benn bei) ten©tabec.-S)?abe, fo gleii|c.g)61)e bat. ßier fragt
ftd)S, ob taä ® a |Te r ! 3 ! ab langfamet 8el)c als bep ©taber = Scugc2 PerniiitbKt? miil; e«
langfamet ge^en, loenn nacf) tcn spflen, unt 60. §. Cap. V. ter ©tein feine ortentlidje
©cfrnelligfeit ()aben folt.
§. 5. ® i t tttollen bemnacf) an tem ©tabet > 9?abe Tab. X. Flg. 3. nnt ©trawber«
«Kate ƒ Fig. 2. Tab. XII. fel)en, wie taS OBofier ben Umttieb an jeben State pcrtiditet. ©aS
©tobet! 9iai Tab. X. l)at einen flad)en Stopf F.F. üe ©d)auffcln, x.j.A unb fo tpeitet, fleljen
20 Soll aus einanter; baS gefc^i'igte Qßaffet 16. 17. (oter ClßatTct' ©tant ) ifl l i glle i,^.
Cap. I l . ® a n n man nun ben fJad)en Ät c p f f f . F. unt l)c6en5Ba|fct' ©tant 1 7 . 16. betrad)tct, fo
aefcf)icl)et
gefd)iebct fcbliiplid) bet Umttieb taS 9!atcS tuvd) tcn ©tols te« ® a i f c t s , tiefe« beftiJfftiget tie
® c i t e bet ©cbaiiffeln ; maßen tie gtfal)tung^Icl)rct, tag wenn ein SKat bep niebrigen ©efättc
fel)t enge gefdjäuffelt Worten, fo l)at taS QBattec por tenfelben gewallet, nnt nid)t sipifd)cit bie
©^auifeln l)inein gefönt, baf)ct tenn Die 9)iül)le aud) wenigere Sienfle perriétet. Çffieil nun
ein ©tabeti 9!ab mit nietrigen ©efnKr, feine enge ©d)duiflung leiben will, fo ill ter Umttieb
telTelben petmutl)lic() ein bloffeS ©toiTen; tcnn tiefes fan swiféen weiten ©d)aujfcln weit
beflet, tann bei) «llju engen gcfd)el)cn: ©a nun tiefes 3£at burefe ten ©toi; gettieben wirb, fo
gebet es etipaS ftûd)tig mit tem ®5a|Ter fort, tenn folt eS fid) febt langfom bewegen, |b wirb
baS ® a | f e t bep SInllofTung ber erflen ed)auffeln tobt, unb bet Ärafft, fo es an tcnen übrigen
auSfiben fo«, beraubet. §. 58. Cap. v . ©aS©t t aube t>3 ! a t /Tab. Xi i . Fig. i . bat einen
hoben Ätopff g". fo nod) ter Dînntung beS DîateS cingetid-tet tfî: ©te aCeite ter ©cbaupfd«
lt. ï . p. u. f .w. ifl genitiniglid) i4 3oli; ©i c§èbebeS® ai r c t= ©tantes o. i glle. $ i e t
obfetpitet man, tag ter ©tog rationc ber geraben Cinie n. k. nad) weld)et fttfe bas fSaf fer big
an bie etilen jwep ©d)aHffeln k. x. beweget, gtèllen XbeilS an bemfelben fcpn miilTc : ©tmt
intembie©a)auffeU'.bigtn.ï- fottti'icfet, fd)ncitet|tc einen î b e i l ® a f f c r ab, weld)et bep
tie @d)au|feln p. fo jiipot in Pon tem ® a l î e t angeflofTen watt, gleiwfam mit btiicfet, tiefte
©tucf aber continuiret bep alleu ©d)auffeln, nad)tcm bct ©tog baran gefcbeben, big jn gnbe
bcê ÄtopffeS. QBorauS benn folget, bag ein ©ttauber;3îab tl)eils butd) ben ©tog, altecmeifl
aberturct) ben ©ruef ober ©cbwebte beS ® a f f e t S , getrieben wirb; bannenberolàffet man
garwobl ju, bag felbigeS etwas langfamet, als ein ©tabet.-Stab gebet, unt folglid) ein ober
swep Umgänge beS ©teins iiicl)r etforbttt werben, als bep tem Staber : Stabe, fo mit tem
ÇfBalfer flûétig fort Idujft. ©iefeä ftnb swat bloffe ®abtfd)cinli(t)feiten, fo ftd) in gtmanglung
betet gtperimenten, fo ta anzeigen folten, wie bie Ärafft teS gBaffetS an jeber ©d)auffcl ju
tttlimiten fep, nid)t als einen >^ewcig braud)cn lafen.
§. 6. dßenn man tie ®c{)Were teS SSafferS, fo in einem ©tabet > unt ©traubetä
©etinne petpenticular trucfet, nad) bet ©tatic ober ®ewid)t ' Äunft auored)net, fo jeiget f t ' i
jwifd)en bepten eine gtojfe ©ifferenç, wie aiiS nad)flebenDer 9?cd)nung ju etfeben. QBit ftaben
\ 24. Cap. I. bep SluStbeiliing De« ©efalleS ju einet ©tabet = SHùble, fo Tab. VIII. IX. unb X.
geseid)net flebet, jur î>erpenttculat ! ©obc Pot ® a f f e r i©t a n t unt lebenbigeS ©cfdlle4o Soll
cter I gltc unb 16 Soll befcnimen. 1 3 . Cap. 11. if. bet QBeite tes ©tabet=©ctinneS 2 1 glle
oter 60 30II, unt ter Jpöbc tes ®alTef> ©tanbeS i glle ober 30 Soll jiigeeignet ipotben; ©ie
®ôbe teS gefd)iietcn 3BetferS, fo 30 30II betraget, wirb in bie ® e i t e tes ©ctinneS, fo 60 30II
auSmad)ct, multiplieiret, fo giebt ba« gocit ben SWcften« 3nl)0lt beS gefdtftçten CföftfietS in
Quabtat-'Sollen; tiefen multiplicitt man ferner tuttfe bie 40 StK, fo aßaiTet» ©tant unb
lebentigeS ©efdlle an bet î)ctpenbieulat< Jpöl)e fjält, fo fommt bet Sétpetliclje 3nl)alt beS
bruefenten CBaiTetS an einem ©tabet« ©etinne, tpie wir uns folet)cS »otgeflellet l)aben, nac^
©ibifdjen Sollen t)erauS;
g):empet;
60. Sott ® e i f e beS ©ctinneS.
30. = ®ö6e bclfelben.
1800. . . . gläcfce teS ©CtinneS in Onabrat« Sotten
40. . . . Soll 9)erpenticulatiSôbe pot ®a |Tet ! ©tanb unb IcbtnbigcS ©efdlle.
7 2 0 0 0 . Sètpctlidjet S^IiÄlt nad) (îubifd)cn Sollen.
©iefeS'33rotuet ipitb mit 1728 jii i£ubifd)cn ©dtul)en gcmad'ct:
7.2.0.00
1 7 2 8
6 9 1 2
t 41
I I 52. 1 4 4 I 2 2
1 7 2 8 . 2 1 6 1 8 3
12) 6)
t[)ut 41 unt i Subifcfcc ©cftnfjc, wiegt ein foldier ©(fcu^
QBaiTet 28'J>fHnb, fo fommt nad) geffbe&enet üBultiplication
ii66|9)funb tf)ut I I Sentnct 66f Çifunb.
2 8 8-0
I 7-2 8.
I I 5 2.
unt alfo wi'i:t bie perpenticular tructenbc Staf f t te« CEBaffetS eines fold)en©tabet! ©erinneS,
wie biet bercd)net wotbcn, mit 1 1 Scntncr 66| <pfunb in acguilibrio liegen, b. i. man wi'irbe
baS ® a f i e t l)inter tem ©tabet ! 9îate Tab. X. ju Petfd)Heen, fo »iel jium ©egcn« ©eipidite
anwenben miiffcn. Sctiiet baS ©ttaubct! ©etinne r. Tab. Xii. Fig. i . i|l l i glic ober 36 Sott
weit, baS gefc^uete ® a f f e t 1 . flcl)et 18 Soll l)od); tie ^Jetpenbicutoti $6!)< j.n. Pot ®aiTer<
3 Î ©tanD